Statuja e Unitetit është një statujë kolosale e shtetarit indian dhe aktivistit të pavarësisë Vallabhbhai Patel (1875–1950), i cili ishte Zëvendës Kryeministri i parë dhe Ministri i Brendshëm i Indisë së pavarur dhe pasues i Mahatma Gandhi gjatë lëvizjes jo të dhunshme të Pavarësisë Indiane. Patel ishte shumë i respektuar për udhëheqjen e tij në bashkimin e 562 shteteve princërore të Indisë me një pjesë të madhe të ish Raj Rajs Britanikë për të formuar Unionin e vetëm të Indisë. Statuja ndodhet në shtetin Gujarat, Indi. Isshtë statuja më e lartë në botë me një lartësi prej 182 metrash (597 metra). Ajo është e vendosur në lumin Narmada në koloninë Kevadiya, përballë digës së Sardar Sarovar 100 kilometra (62 mi) në juglindje të qytetit të Vadodara dhe 150 kilometra (93 mi) nga Surat. Projekti u njoftua për herë të parë në 2010 dhe ndërtimi i statujës filloi në Tetor 2013 nga Larsen & Toubro, me një kosto totale ndërtimi prej 2,989 rore crore (29,89 miliardë funte; 437 milionë dollarë amerikanë). Ajo u projektua nga skulptori indian Ram V. Sutar dhe u përurua nga Kryeministri Indian Narendra Modi më 31 Tetor 2018, 143 vjetori i lindjes së Sardar Patel. Një konsorcium i përbërë nga Turner Construction, Michael Graves dhe Associated dhe Meinhardt Group mbikëqyrin projektin. Projekti zgjati 57 muaj për të përfunduar - 15 muaj për planifikimin, 40 muaj për ndërtimin dhe 2 muaj për dorëzimin nga konsorciumi. Kostoja totale e projektit u vlerësua të ishte rreth 2,063 crore (ekuivalente me 27 miliardë or ose 370 milion dollarë në 2019) nga qeveria. Ofertat e tenderit për fazën e parë u ftuan në tetor 2013 dhe u mbyllën në nëntor 2013. Narendra Modi, në atë kohë duke shërbyer si Kryeministri i Gujarat, vuri gurin e themelit të statujës më 31 tetor 2013, 138 vjetorin e lindjes së Patel. Kompania indiane e infrastrukturës Larsen & Toubro fitoi kontratën në 27 Tetor 2014 për ofertën e saj më të ulët prej 2,989 rore crore (ekuivalente me 38 miliardë ₹ ose 540 milion dollarë në 2019) për dizajnin, ndërtimin dhe mirëmbajtjen e statujës. L&T filloi ndërtimin në 31 Tetor 2014. Në fazën e parë të projektit, 1,347 crore u caktuan për statujën kryesore, 235 rore the për sallën e ekspozitës dhe qendrën e kongreseve, 83 rore rore për urën që lidh memorialin me tokën kontinentale dhe 7 657 crore për mirëmbajtjen e strukturës për një kohëzgjatje prej 15 vjetësh pas përfundimit të saj. Kodra e Sadhu Bet u rrafshua nga 70 metra në 55 metra për të hedhur themelin e statujës. L&T punësoi mbi 3000 punëtorë dhe 250 inxhinierë në ndërtimin e statujës. Bërthama e statujës përdori 210,000 metra kub (7,400,000 cu ft) çimento dhe beton, 6,500 ton çelik strukturor dhe 18,500 ton çelik të përforcuar. Fasada e jashtme përbëhet nga 1,700 ton pllaka bronzi dhe 1,850 ton veshje bronzi e cila nga ana tjetër përbëhet nga 565 makro dhe 6000 mikro panele. Panelet prej bronzi u hodhën në Jiangxi Tongqing Metal Handicrafts Co Ltd (shkritorja e Artit TQ) në Kinë pasi objektet mjaft të mëdha për hedhjen e tillë ishin të padisponueshme në Indi. Panelet prej bronzi u transportuan mbi det dhe më pas me rrugë për në një punishte afër vendit të ndërtimit ku ishin mbledhur. Fiset lokale që i përkasin fisit Tadvi kundërshtuan blerjen e tokës për zhvillimin e infrastrukturës turistike rreth statujës. Atyre u është ofruar para dhe kompensim i tokës dhe u është siguruar punë. Njerëzit e fshatrave Kevadia, Kothi, Waghodia, Limbdi, Navagam dhe Gora kundërshtuan ndërtimin e statujës dhe kërkuan rikthimin e të drejtave të tokës mbi 375 hektarë (927 hektarë) tokë të fituara më parë për digën, si dhe për formimin e një nën-rreth i ri Garudeshwar. Ata gjithashtu kundërshtuan formimin e Autoritetit të Zhvillimit të Zonës Kevadia (KADA) dhe ndërtimin e projektit Garudeshwar weir-cum-xhade. Qeveria e Guxharatit pranoi shumicën e kërkesave të tyre. Ndërtimi i monumentit përfundoi në mes të tetorit 2018; dhe ceremonia përuruese u mbajt në 31 Tetor 2018 (143 vjetori i lindjes së Vallabhbhai Patel) dhe u kryesua nga Kryeministri Narendra Modi. Statuja është përshkruar si një haraç për aftësitë inxhinierike indiane. Statuja e Unitetit është statuja më e lartë në botë me 182 metra (597 ft). Ajo ngrihet 54 metra (177 ft) më lart se mbajtësi i mëparshëm i rekordit, Tempulli i Pranverës Buda në provincën Henan të Kinës. Statuja e mëparshme më e lartë në Indi ishte statuja e gjatë 41 m (135 ft) e gjatë e Lord Hanuman në tempullin Paritala Anjaneya pranë Vijayawada në shtetin e Andhra Pradesh. Statuja mund të shihet brenda një rrezeje prej 7 km (4.3 mi). Monumenti është ndërtuar në një ishull lumi me emrin Sadhu Bet, 3.2 km (2.0 mi) larg dhe përballë digës Narmada në rrjedhën e poshtme. Statuja dhe rrethinat e saj zënë më shumë se 2 hektarë (4.9 hektarë), [kërkohet citimi] dhe janë të rrethuar nga një liqen artificial i gjatë 12 km (7.5 mi) i formuar nga përroi i Garudeshwar në rrjedhën e poshtme të lumit Narmada. Statuja është e ndarë në pesë zona, nga të cilat vetëm tre janë të arritshme për publikun. Nga baza e saj deri në nivelin e rrotullimeve të Patel është zona e parë që ka tre nivele dhe përfshin zonën e ekspozitës, kat i ndërmjetëm dhe çati. Zona e parë gjithashtu përmban një kopsht përkujtimor dhe një muze. Zona e dytë arrin deri në kofshët e Patel, ndërsa e treta shtrihet deri në galerinë e shikimit në një lartësi prej 153 metrash. Zona e katërt është zona e mirëmbajtjes ndërsa zona e fundit përfshin kokën dhe shpatullat e statujës. Muzeu në zonën e parë katalogon jetën e Sardar Patel dhe kontributet e tij. Një galeri audio-vizuale fqinje ofron një prezantim të gjatë 15 minutësh mbi Patel dhe gjithashtu përshkruan kulturën fisnore të shtetit. Kullat prej betoni që formojnë këmbët e statujës përmbajnë nga dy ashensorë. Çdo ngritje mund të transportojë 26 persona në të njëjtën kohë në galerinë e shikimit në pak më shumë se 30 sekonda. Galeria ndodhet në një lartësi prej 153 metrash (502 ft) dhe mund të mbajë deri në 200 persona.
Mbi 128,000 turistë vizituan statujën në 11 ditët pas hapjes së saj për publikun në 1 nëntor 2018. Mesatarja ditore e këmbëve turistike në Statujën e Unitetit gjatë nëntorit 2019 arriti në 15,036, duke tejkaluar Statujën e Lirisë (e cila tërheq rreth 10,000 vizitorë çdo ditë mesatarisht ) Ajo është përfshirë në listën e ‘8 Mrekullive të SCO’ të Organizatës së Bashkëpunimit të Shangait. Në vitin e saj të parë të funksionimit, Statuja e Unitetit tërhoqi 29 vizitorë lak dhe mblodhi 82 kroër ₹ në të ardhurat e biletave.
0 Comments
Pelasgos ishte një sundimtar mitik i Greqisë antike. Thuhet se ai ka qënë pasardhës i pellazgëve,një popull misterioz, pasi dihet pak rreth tyre. Të dhënat gjenden vetëm në burimet greke që janë shkruar shumë më vonë pas periudhës së ekzistencës së tyre. Në përgjithësi, grekët e lashtë besonin se pellazgët ishin banorët më të vjetër të Greqisë, megjithëse nuk konsideroheshin të ishin grekë. Ata kanë jetuar në zonën e Egjeut gjatë epokës së bronzit dhe më vonë u pasuan nga mikenasit, të cilët konsideroheshin grekët e parë. Sidoqoftë pellazgët duket se nuk u zhdukën dhe mbijetuan në disa pjesë të Greqisë deri në periudhën klasike. Sipas mitologjisë Greke miti në Arcadia, Pelasgos ishte një figurë autoktone. Ky version i historisë gjendet në Përshkrimi i Pausanias për Greqinë,në poezinë Asios të Samosit. Një shkrimtar tjetër antik Pseudo-Apollodorus përmend ekzistencën e hershme të Pelasgos në Bibliotheca, një përmbledhje veprash të mëhershme ,me burime si Hesiodin por mbi këtë temë besohet më shumë si burim Katalogu i Grave që tani është i humbur. Por këndvështrimi i tij vjen në disa versione dhe e sjell Pelazgos si bir të Zeusit dhe nimfës Niobe apo si babai famëkeq Lycaon themeluesi i qytetit Parrhasia. Megjithëse Pelasgos i lidhur fort me rajonin e Arcadia, shikohet si një figurë legjendare dhe në rajone të tjera Greke. Në Argos dhe në rajonin e Thesalisë atë e lidhin me një mit të lindur nga mbretër apo perëndi ,dëshmi e marrë nga veprat e Eskilit. Ka një numër burimesh antike që flasin për Pellazgët, të shkruara shumë më vonë nga periudha gjatë së cilës kanë jetuar. Referenca më e hershme vjen me Iliadën e Homerit ose ‘Katalogu i Anijeve’ ,një arkifakt i Thesalisë. Por Pellazgët referohen gjithashtu në një seksion tjetër i njohur si ‘Katalogu i Trojanëve’: “Hipoti udhëhoqi fiset pellazge të ushtarëve, luftëtarët që punonin tokën e errët e të pasur të Larisës. Hippothous dhe Pylaeus, ushtarë të lindur, i udhëhoqi ata përpara.. ..Të dy djemtë e Pellazgjikut Lethus,pjellë të Teutamusit ". Një evidencë tjetër vjen nga Odisea e Homerit një personazh mitik i njohur nga lufta e Trojës. Në një nga bisedat e heroit me gruan Aethon ,ai përmend se Pellazgët janë një nga popujt që banojnë në ishullin e Kretës, ku të parët vijnë Akejtë, pastaj Kretanët vendas, klasa shoqërore Sidoniane, Dorianët me tre fise dhe Pellazgët krenarë. Herodoti disa shekuj pas Homerit e përmend këtë popull antic si një nga dy popujt (tjetri Helenët) i cili ishte nga më të shquarit në kohët e lashta. Në cilësitë që ai përshkruan në vëprat historike veҫohen si popull jo migrator dhe gjuha e tyre e lashtë është një enigmë dhe për vetë Herodotin e shekullit të V pes, autenticiteti i së cilës u ndryshua nga ndërveprimet me popujt e tjerë. Përfundimi i historianit ishte, pellazgishtja është gjuhë jo greke. Punimi i Herodotit i sjell Pellazgët si banorë në qytetet e Creston,Placia, Scylace në Hellespont por dhe një sërë vendbanimesh të tjera që kanë ndryshuar emrat e tyre. Historiani antik grek, Thukididi përmend në fushatën luftarake të Brasidasve në një gadishull të quajtur Acte të detit Egje ,qytetet e Sane,Thyssus, Cleonae, Acrothooe, Olophyxus ,Dium dhe një koloni Andrian. Këto janë banuar nga popullsi e përzier me popuj barbarë me element të vogël grek Kalcidian, por shumica janë pellazgë . Shkrimet e Herodotit dhe Tukididit tregojnë se Pellazgët datojnë para Grekëve në tokat bregdetare të Egjeut por egziston nje mungesë e madhe informacioni se si funksiononte civilizimi pellazg.
Sulejman bej Delvina i njohur edhe si Sylejman Fehmi (Delvina, 5 tetor 1871 - Vlorë, 1 gusht 1933) ka qenë nëpunës i administratës osmane, profesor letërsie, veprimtar i çështjes kombëtare shqiptare, kryeministër dhe ministër i shtetit shqiptar.
Lindi në Delvinë, i biri i Selim beut dhe vëllai i Namikut, të derës Hajderagaj të Delvinës, ilaka me Dostët e Kardhiqit. Arsimin fillor e kreu në vendlindje ndërsa Ruzhdijen në Janinë. Studimet e larta i kreu në Stamboll në vitin 1898, në shkollën e lartë të administratës "Mylkie", ku figuronte i regjistruar me vitlindjen 1872. U emërua atashe në MPB-në Osmane në shtator të 1899 dhe më pas sekretar në zyrën e dekreteve të Kryeministrisë, si dhe profesor i letërsisë osmane në shkollën idadi të Stambollit më 1901, dhe po të njëjtin pozicion pati në liceun e Gallatasarait më 1905. U bë shef seksioni në MPB dhe drejtor i përgjithshëm i vilajeteve. Ishte një ndër figurat qendrore të klubit shqiptar të Stambollit. Bashkë me patriotë të tjerë iu kundërvu politikës xhonturke dhe synimeve shoviniste të monarkive fqinje ndaj Shqipërisë. Në korrik 1911 udhëhoqi manifestimin e studentëve shqiptarë në Stamboll për të mbështetur alfabetin dhe kërkesat shqiptare. Ishte një nga nënshkruesit e thirrjes së 18 nëntorit dorëzuar përfaqësive të Fuqive të Mëdha në Stamboll ku kërkohej të njiheshin të drejtat kombëtare të kombit shqiptar. Në vitin 1918 bëri pjesë në delegacionin e kolonisë shqiptare të Stambollit, kryesuar nga Halil pashë Alizoti me pjesëtar P. Jul Bonatin, Fuad bej Dibrën, B. Blinishtin dhe Mihal Shan Tepelenën në Konferencën e Paqes për të mbrojtur çështjen e kufijve të Shqipërisë. Me punimet e Kongresit të Lushnjes emërohet kryetar i qeverisë së re. Qeveria e tij u përball me detyrën e vështirë për t'u përballur me gjithçka nga fillimi. Qeveria e tij synoi zhvillimin e të gjitha degëve të administratës në fushën e brendshme dhe në mbrojtjen e pavarësisë së vendit në fushën e jashtme. Filloi punën e saj me mungesa të shumta. Gjatë muajve shkurt-mars, qeveria vuri kontrollin e saj në pjesën më të madhe të vendit. Më 6 mars 1920 komisioni i Shkodrës miratoi vendimet e Kongresit të Lushnjes. Më 13 mars 1920 qeveria e përfaqësuar nga ministrat Ahmet Zogu dhe Hoxha Kadri arriti bashkimin e Shkodrës me pjesën tjetër të vendit. Më pas, Delvina mbështeti luftën kundër bandave esatiste më 1920 dhe ndihmoi në përfundimin me sukses të luftës së Vlorës kundër pushtuesve italianë. Po kështu si kryetar i qeverisë nënshkroi protokollint italo-shqiptar të datës 2 gusht 1920 për zbrazjen e Vlorës nga ushtria italiane. U çmua shumë për ndihmesën e tij në këtë luftë dhe mbylljen që iu bë këtij fërkimi. Në nëntor, për shkak të një "krize nervore", u detyrua të heqë dorë nga posti i kryeministrit. Qe deputet i prefekturës së Gjirokastrës i zgjedhur dy herë më 1921 dhe 1923, nga 1923 deri më 1925. U thirr prapë në detyrë si Ministër i Brendshëm në qeverinë e Iljaz bej Vrionit, 11 korrik 1921 deri më 16 tetor 1921. Në këtë detyrë ndenji 3 muaj e 5 ditë. Mori pjesë në Lëvizjen e qershorit 1924 dhe në qeverinë e kryesuar nga Fan Noli u emërua ministër i Punëve të Jashtme për periudhën nga 16 qershor 1924 - 24 dhjetor 1924. Pas dështimit të këtij revolucioni, Delvina u largua nga Shqipëria për në Itali, pak vite pas mërgimit mësoi se kishte një sëmundje të rëndë. Ahmet Zogu pagoi të gjitha shpenzimet e duhura për ta kuruar, më 1928 rikthehet në Shqipëri, por sëmuret sërish në fillim të 1932. Për shkak të sëmundjes shkon në Vlorë, ku edhe vdiq më 1 gusht 1933. U varros në qytetin e lindjes ku qe varrosur edhe vëllai i tij pak muaj më parë, Namiku. Një piktor nga elita mbretërore si Mahmoud Said i shndëroi pikturat e tij në artin thelbësor të historisë moderne artistike të Egjiptit. Kanavacat e tij të gjalla lënë ndjesi joshjeje dhe hutimi me imazhe nga gratë egjiptiane nudo te peisazhet e stilizuara libaneze apo aristokratët e Aleksandrisë. Said lindi në 1897 në Aleksandri në një familje të shquar pronarësh mes jetës luksoze në lagjen e pasur Gianaclis. Ai studioi me artiste lokale italiane si Amelia Casonato da Forno apo Arturo Zanieri, nga mësoi të pikturonte në një stil impresionist. Studimet e tij vazhduan në Paris për vizatim në Akademinë private Julian ku mësimet do të ndërthureshin me jetën e tij dhe do të shkriheshin në një stil piktori me kompozime të thjeshtuara, pothuajse dekorative me ngjyra të pasura që përshkruajnë njerëzit dhe vendet e komunitetit elitar Aleksandrian. Por puna e tij artistike preku dhe Egjiptin tradicional. Punët e tij nudo marin jetë në një studio të përbashkët me piktorin Grek, Aristomenis Angelopoulos. Ato portretizojnë gra me lëkurë të errët të përafërt me fellaha (fshatare), një figurë simbolike e kudogjendur në kulturën vizuale egjiptiane bashkëkohore. Said është një rrugë mëvehte është një kundërsjellje ndaj kolonializmit dhe nacionalizmit. Sensualiteti i ngjyrave, furçave dhe femrave argumenton për një kulturë vizuale mesdhetare që shtrihet përtej kufijve gjeografikë të Egjiptit. Arti i tij novator përfshin rreth 40 punë me femra nudo. Portretizimet e modeleve të ndryshme në pozicione të ndryshme u karakterizuan nga lëkura prej bronzi ari, trupa të ndjeshëm dhe të plotësuar me atribute të thjeshta si shamitë e kokës, stolitë, rrathët, kyçet, perdet, jastëkët ose divanet. Këto modele përfaqësojnë gratë ‘plebeiane’ të Egjiptit ,figura mishëruese të bukurisë së pastër dhe të brendshme egjiptiane. Është një art modern arab kundra masave konservatore, një tregim si shoqëria egjiptiane po emancipohet dhe sa e fuqishme është figura e femrës.
Ne foto Jeton Sallahu
Shkruan Mr. Jeton Sallahu, historian, Vushtrri Ç’prej kohësh është folur e shkruar se Historia është mësuese e jetës. Nëse i analizojmë rrjedhën e ngjarjeve të zhvilluara gjatë historisë, e shohim se postulati i sapopërmendur vështirë se mund të rrëzohet. Këtu në rend të parë mund të referohemi nga udhëzimet që na kanë lënë autorët antikë, sikurse fjala vjen, Tukididi, që ky i fundit kujdesej që në veprën e vet, Lufta e Peloponezit mos të fuste asnjë fakt të pakontrolluar, apo Lukiani, i cili thoshte se për të shkruar histori, duhet mos mbajtur anë, dhe të vendosët vetëm e vërteta, siç mund të gjejmë tek libri Vepra të zgjedhura, e ngjajshëm edhe te veprat e disa autorëve të tjerë. Megjithatë, nëpër periudha të ndryshme të historisë, ka pasur raste tek disa popujë e disa vende, historia është shfrytëzuar për interesa të tyre dhe në dëm të popujve dhe vendeve të tjera. Kjo do të thotë se në kësilloj rastesh, historia është keqpërdorur. Sidoqoftë, nëse marim për bazë, udhëzimet e autorëve në fillim të përmendur, vërtet mësojmë shumë gjëra/ngjarje nga e kaluara e të cilat gjëra/ngjarje, kanë përcaktuar edhe ndodhitë e mëvonshme. Këtej, para se të flasim për doktorin hebre Masis Kudjanin, që kishte punuar edhe në Vushtrri me rrethinë, apo që kishte punuar në Vushtrri me rrethinë e ndoshta edhe gjetiu?!, sikur e do rendi të sqarojmë se kush ishte Hipokrati, prej nga rodhi një pjesë e titullit të shkrimit, pra, sjellja hipokratike! Veprimtaria e Hipokratit dallohet në fushën e mjekësisë. Njeriu që mendohet se vinte nga ishulli Kos, dhe se jetoi gjatë shekujve 5-4 para lindjës së krishtit (jo në të gjitha vitet e shekujve të përmendur), vërtetoi se sëmundjen e shkakton mjedisi ku jeton njeriu, ngase për kohën që po flasim, tek heleno-grekët dhe jo vetëm tek ata, mendohej se hyjnitë kishin fuqi shkaktimi dhe shërimi të sëmundjeve. Me fjalë të tjera, Hipokrati, thoshte se sëmundja ishte tokësore, sikurse edhe shërimi i saj, ndaj edhe me të drejtë, atë e vlerësojnë si vënësi i themeleve të mjekësisë shkencore. Kështu, ishte krijuar edhe një tekst jo i gjatë që duhej të e respektonin të gjithë doktorët pas–hipokratianë, e që kishte të bënte me përgjegjësinë e tyre ndaj pacientëve, duke iu shërbyer të gjithë atyre pa dallim dhe duke respektuar besueshmërinë. Ky tekst njihet me emrin Betimi i Hipokratit, megjithëse nuk dihet me saktësi nëse atë e shënoi doktori në fjalë, apo ndokush nga pasardhësit e tij. Sidoqoftë, ky betim, kjo sjellje, është trashëguar si parim deri në ditët e sotme. Këtej, këtë parim, e aplikonte edhe doktori me origjinë hebreje, e që vepronte në Vushtrri me rrethinë, Masis Kudjan. Në fakt, për të kemi hasur para një kohe në një një material të pabotuar të historianit të vyeshëm, Bedri Xhemës. Tani vetvetiu shtrohet pyetja, pse është me rendësi të i vëmë ca rreshta shkrimi për një doktor, që thjeshtë kishte respektuar punën e tij?! Rendësia e punës së doktorit në fjalë, nuk qëndron vetëm në atë sa për të evidentuar rolin e doktorëve për popullaten e Vushtrrisë me rrethinë, apo për të evidentuar origjinën e një doktori të huaj, në rajonin që posa zëmë në gojë e që banohej e banohet me shqiptarë, pa përjashtuar edhe ndonjë popullsi pakicë në këto anë, por rendësia qëndron në atë se evidenton se në dy-tre dekadat e para të pas Luftës së Dytë Botërore, përkundër asaj se Kosova dominohej me shqiptarë, këta të fundit nuk ishin të barabartë në ish shtetin e atëhershëm, pra në Jugosllavi, do të thotë ata ishin të diskriminuar pothuajse në të gjitha fushat e jetës, përfshirë edhe në atë të mjekësisë. Prandaj, sjellja korrekte, apo hipokratike e ndonjë doktori me popullaten shqiptare, ishte “lajm”! Megjithatë, nga të dhënat që kemi nxjerrë nga terreni, apo të dhënat që kemi nxjerrë nga libri amzë në Spitalin e Vushtrrisë, kemi kuptuar se doktorë të huaj (jo shqiptar, jo serb), përveç Kudjanit, dhe shoqes së tij (kësaj të fundit nuk ia dimë etnonacionalitetin, e as emrin!), kishin punuar edhe doktorë të tjerë, e që ndonjeri ndër ta, kishte qenë korrekt në punë, sikurse në ndonjë rast nuk përjashtohet mundësia edhe ndonjë doktor serb të kishte pasur sjellje racionale. Sidoqoftë, nga pala serbe, jo pak nga ta, kishin sjellje prej arrogance ndaj popullatës shqiptare të rajonit të Vushtrrisë, dhe pikërisht këtu del në pah korrektësia e doktorit me origjinë hebreje, Kudjanit, madje edhe shoqes së tij. Për këtë na dëshmojnë edhe të dhënat e mbledhura nga terreni, prej të cilave kuptuam se gjithëherë ka qarkolluar mendimi se ishte një mjek i mirë jahudi. Siç dihet, hebrenjët, njihen me emra identifikues të ndryshëm, përfshirë edhe me emërtimet e zëna në gojë (hebre, jahudi), apo edhe me emërtime të tjera, si fjala vjen, çifut, e të tjerë. Prandaj, përmendja nga popullata vushtrriase e termit jahudi, është i barabartë me termin hebre. Kudjani, gjatë punës së tij në Spitalin e Vushtrrisë, së bashku me të shoqen e tij, përveç që sillej korrekt me pacientët shqiptarë, ai me disa nga ta, kishte pasur raste bisedimi edhe për çështjen e statusit të shqiptarëve, duke shprehur edhe keqardhjen e tij për diskriminimin që iu bëhej shqiptarëve. Njashtu, ai njëkohësisht kishte shprehur edhe simpatinë e tij që kishte për kulturën shqiptare e të cilën e vlerësonte shumë lartë, sikurse që e vlerësonte poaq edhe kulturën hebreje, madje thoshte se këta dy popujë (shqiptarët dhe hebrenjët, respektivisht kultura e tyre), kanë edhe pika të përbashkëta. Këtu mund të kishte qenë fjala edhe për ekzistimin e jetëgjatshëm të kulturave në fjalë, pastaj, sakrificën e dy popujëve gjatë historisë, kontaktet e këtyre dy popujëve, veçanarisht, strehimin që u kishin siguruar hebrenjëve shqiptarët në shtëpitë e tyre gjatë Luftës së Dytë Botërore, duke mos i dorëzuar tek gjermanët (përjashto ndonjë rast të izoluar!), ndaj edhe gjatë kësaj kohe ka pasur rritjeje të pranisë së etnonacionalitetit hebre në truallin shqiptar, gjersa në shumë vende të tjera, numri i këtij nacionaliteti zvogëlohej. Një rast ilustrues për këtë na jep edhe libri i autorit që kishte lindur në Athinë të Greqisë, Jorgos Margaritis, i titulluar Bashkëpatriotë të padëshiruar, të dhëna mbi shkatërrimin e minoriteteve të Greqisë, në të cilin libër prezentohej numri i madh i hebrenjëve të vrarë në Evropë, përfshirë edhe në Greqi. Madje autori, vrasjen dhe dëbimin nuk e prezenton vetëm të grekëve dhe shumë të tjerëve ndaj hebrenjëve, por e prezenton edhe vrasjen e dëbimet e shqiptarëve nga Çamëria (Çamët) nga grekët, kështuqë, qytetërimi evropian, thotë ai, nuk duhet kërkuar tek grekët, por tek shqiptarët, ngase Shteti Shqiptar, pas Luftës së Dytë Botërore, kishte mundësi të vepronte ngjajshëm me minoritetin grek, siç vepruan grekët me çamët, por ata nuk vepruan njëlloj, nuk vranë as nuk dëbuan minoritetin grek nga Shqipëria Shtetërore, ja pra pse qytetërimi duhet të kërkohet tek pala tjetër, pra tek shqiptarët. Yjet e neteve te gjata Eshtë e dielë. Ndoshta është e diela e parë që shkoj në Kinostudio, (se rrallë kujt i pëlqen t’i thotë ish-Kinostudio). Gjatë javës, ndërsa nisem për në punë në televizionin ku punoj, i vendosur edhe ai, si shumë të tjerë në Kinostudio, nuk kam kohë për të menduar, përveç punës, por sot (e diel) çelet “Festivali Ndërkombëtar i Filmit për të Drejtat e Njeriut”, ndaj jam edhe sot këtu. Akademia “Marubi” është e vetmja që e lidh sot këtë vend me filmin. Shpesh herë jam bërë kurioze, ku gjenden sot vendet ku janë xhiruar filmat shqiptarë dhe gjatë punës si gazetare, ku kam lëvizur jo pak nëpër Shqipëri, e kam kërkuar përroin e “Zonjës nga qyteti”, shtëpitë e “Dimrit të fundit”, shtëpinë e “Çiftit të lumtur” etj etj. Ndonjëherë, me kuriozitetin e një fëmije të mesit të viteve ’80, e cila donte të hynte në ekranin bardh e zi të televizorit “Lura”, për të rrëmbyer kapelet e zonjave në “Koncert në vitin ’36” apo gjetkë, sot 25 vjet më vonë, edhe pse jo me kureshtjen naive të një fëmije, përsëri kam kuriozitet se ku përfunduan rekuizita apo garderoba e filmave shqiptarë. Filmat, me PPSH-në apo Enver, me partizanë apo ballistë, me romanca apo drama, të gjithë jemi dëshmitarë që gozhdojnë ende njerëz përpara ekranit, edhe pse kanë parë me mijëra herë të njëjtën gjë. Dikush për nostalgji të së shkuarës, ku kinemaja dhe më masivisht televizori, ishte një ndër të paktat mjete informimi, edukimi e argëtimi, dikush, ata më të rinjtë, me kuriozitetin se si ishte Shqipëria më parë, si ishin rrugët, shtëpitë,, mobilimi i tyre, veshja e njerëzve…por edhe vetë historia, e bëjnë ende sot filmin shqiptar, të kërkuar të ndjekur. Duke nisur që sot, në fokus të Gazetës, do të jenë vendet ku u xhiruan me qindra filma, por edhe protagonistët, të cilët i dhanë jetë fjalës së shkruar në letër, duke e shndërruar në mijëra imazhet që i kujtojmë me aq nostalgji edhe sot. Kinostudioja “Shqipëria e Re”, është mëma e krijimtarisë kinematografike në Shqipëri, ku përfshihet jo vetëm arti i krijimit dhe prodhimit të filmit, por një industri e tërë, ku ishin të punësuar mbi 800 persona. Filmi hyri në Shqipëri në vitet 1911-1912. Shfaqjet e para publike u dhanë në qytetet Shkodër e Korçë. Sallat e para të kinemave si institucione publike u ngritën me iniciativë private pas Luftës I Botërore, në qytetet Vlorë, Korçë, Tiranë, Shkodër, Berat. Filmat e parë u bënë nga të huajt; ata qenë kronika. Kronika e parë për ngjarje të lidhura me Shqipërinë është ajo e lidhur me Kongresin e Manastirit (1908), që sanksionoi Alfabetin e gjuhës shqipe. Gjatë 30 vjetëve pas Shpalljes së Pavarësisë (1912) u xhiruan kryesisht kronika, filma dokumentarë, nga shoqëri të huaja kinematografike të Evropës apo SHBA, si dhe nga amatorë. Menjëherë pas Luftës II Botërore u krijua nga shteti Agjencia Shqiptare e Filmave (1945), e cila më pas u shndërrua në Ndërmarrje Shtetërore Kinematografike Shqiptare (1947), kohë kur u bë shtetëzimi i plotë i rrjetit të sallave, importit, dhe prodhimit. Nisi xhirimi i filmave kronikalë dhe në maj 1948 u shfaq kinokronika e parë shqiptare. Në një vend me përqindje të lartë të analfabetizmit në vitet ’40-’50, shteti i dha rëndësi shtimit të numrit të sallave dhe aparateve lëvizës, si dhe importit të filmave kryesisht nga vendet e Europës Lindore, Franca e Italia. Një etapë të re shënoi ngritja e së parës studio shqiptare të filmave, Kinostudios “Shqipëria e Re” (1952). Përvoja e parë në fushën e filmit artistik qe bashkëprodhimi shqiptaro-sovjetik Luftëtari i madh i Shqipërisë – Skënderbeu (1954, regjisor S. Jutkeviç, fitues çmimi në Festivalin Ndërkombëtar të Kanës). Filmat e parë artistikë të kineastëve shqiptarë janë Fëmijët e saj, film i shkurtër, punë diplome (1957, regj. H. Hakani), dhe Tana (1958, regj. K. Dhamo). Vitet ’60 shënojnë prodhimin sistematik të filmit artistik në mesatarisht 1 film në vit, kryesisht me subjekte nga Lufta kundër pushtuesve fashistë e nazistë (1939-44) dhe nga reformat e viteve të para pas Luftës. Bënë filmat e tyre të parë regjisorët e rinj Dh. Anagnosti, V. Gjika, G. Erebara, P. Milkani. Në vitet ’70, me shkurtimin drastik të importit, si rezultat i politikës së izolimit të ndjekur nga shteti në fushën e kulturës,u shënua një rritje të ndjeshme të prodhimit, nga 5-6 filma artistikë në vit në fillim të periudhës, deri në 8-10, për të arritur në 14 në vitet ’80. U zgjerua gama e zhanreve; u bënë filmat e parë për fëmijë, ku u shqua regj. Xh. Keko, (ndër filmat e saj përmendim Beni ecën vetë, 1975); kinokomedia e parë Kapedani (1972, regj.F. Hoshafi e M. Fejzo); u bënë filma historikë e muzikorë; po zhanri më i pëlqyer mbeti filmi dramatik. Krahas të tjerëve bënë filma një brez i ri regjisorësh, R. Ljarja, S. Kumbaro, I. Muçaj, K. Mitro, E. Mysliu. Nisi prodhimin e filmave artistikë edhe TV Shqiptar ( Udha e shkronjave, 1978, regj. V. Prifti).
Në fund të periudhës dhe sidomos në vitet ’80 filmi artistik shqiptar trajtoi më shumë aktualitetin si dhe ngjarje e personazhe para Luftës II Botërore. Në ekran u afirmuan regjisorë të tjerë me filma si “Ballë për ballë” (1979, regj.K. Çashku e P. Milkani), “Dora e ngrohtë” (1983, regj.K. Çashku), “Agimet e stinës së madhe” (1981, regj.A. Minga), “Kohë e largët” (1983, regj.S. Pecani), “Tela për violinë” (1987, regj.B. Kapexhiu), etj. Në vitet ’70-’80 prodhimi i filmave dokumentarë u stabilizua në rreth 20-40 në vit, dhe pati tipare të thella propagandistike, po edhe kulturore; lindi filmi vizatimor shqiptar me filmin “Zana dhe Miri” (1975, realizues V. Droboniku e T. Vaso), i cili arriti deri në 16 filma në vit. Krijimtaria kinematografike, e përqendruar në një kinostudio dhe në TV Shqiptar, qe fryt i bashkëpunimit të organizuar nga shteti mes kineastëve, regjisorëve të të gjitha brezave, shkrimtarëve, piktorëve, kompozitorëve, aktorëve, dhe industrisë kinematografike. Nga: Kozeta Kurti Një grup arkeologësh në Kroaci duke eksploruar ne një shpellë të lashtë kanë zbuluar një varr luftëtari që përmban një helmetë bronzi jashtëzakonisht të rrallë ilire. Vendi ku u zbulua përkrenarja quhet Zakotarac, në gadishullin Pelješac të Dalmacisë jugore, Kroaci. Varri shpellor i luftëtarit daton në shekullin IV pes. Përkrenarja e tipit ilir u përdor nga etruskët e lashtë dhe skithët të territoreve të Ukrainës së sotme. Një shumëllojshmëri e përkrenareve u zhvillua gjithashtu në Itali bazuar në pamjen e saj po prej fildishi. Përdorimi i saj i gjerë nën autenticitetin ilir në shekullin e IV pes. filloi të zbehej. Përveç përkrenares studiuesit që hulumtuan varrin antik në Kroaci zbuluan gjithashtu një grumbull armësh hekuri përfshirë shtiza dhe thika. Por gjithashtu dhe dy persona të tjerë të varrosur në të njëjtin varr, duke përfshirë një grua të veshur me byzylyk bronzi. Sende të tjera që u gjetën ishin 15 kapëse bronzi dhe argjendi , 12 gjilpëra, disa zbukurime dhe piskatore bronzi spirale e disa qindra gurë qelqi dhe rruaza qelibari që u përkisnin gjerdanëve. Në të njëjtën zonë arkeologët kanë identifikuar shumë vende të tjera deri më tani të panjohura por potencialisht me mbetje arkeologjike të lashta. Varri antik u zbulua gjatë restaurimit të një tume. Hapësira e tij arrin afërsisht 3 x 2 metra dhe eshtrat e tij u gjetën në një gjendje mjaft të dobët sipas studiuesve. Varri daton më herët sesa kolonia në Korçula, e ardhur dhe e themeluar në fund të shekullit IV ose në fillim të shekullit III pes. Profesor Potrebica thotë se përkrenarja e gjetur ilire është jashtëzakonisht e rrallë dhe i përket një koleksioni prej vetëm rreth dyzet që janë gjetur ndonjëherë në Europë. Sendet që u gjetën aty janë një pasuri e vërtetë ku përveҫ sendeve dhe eshtrave të lartpërmendura studiuesit zbuluan 30 vazo të sjella në vend nga punëtoritë e Atikës dhe Italisë dhe origjina e tyre është greke por pa harruar thesare të tjera të ҫmuara. Studiuesit thonë se këto ishin ndër vazot më të shtrenjta në atë kohë. Një grup tjetër tumash prejhistorike përreth fshatit Zakotorac janë identifikuar, një minierë e vërtëtë ‘ari’ ku mund të gjenden mbetje arkeologjike të kulturës ilire. Gjetjet e jashtëzakonshme u paraqesin arkeologëve një pamje të re të rëndësië së Adriatikut dhe dinamikën historike të kësaj periudhe të Europës.
Normaliteti mendohet të rikthehet vitin e ardhshëm pas pandemisë dhe nëse ka një mënyrë për të harruar vështirësitë dhe karantinat që po kalon njerëzimi janë udhëtimet. Bëhet fjalë për kontinentin më të bukur dhe më të larmishëm për Europën dhe 20 vende pjesë të saj dhe të trashigimisë botërore UNESCO. Kjo agjensi e Kombeve të Bashkuara zgjedh qytete, parqe kombëtare dhe mrekulli arkitektonike që janë të paçmueshme për njerëzimin: Parku Kombëtar i Liqeneve Plitvice, Kroaci Një rezervat pyjor në Kroacinë qëndrore i njohur për liqenet e saj me tarraca, ujëvara, shpella dhe kanione gëlqerore. Sheshi i Kuq i Moskës, Rusi Sheshi i qytetit që ndodhet në lindje të Kremlinit ,rezidencës zyrtare të Presidencës Ruse. Ajo përmban ndërtesa të tilla të bukura si Bazilika e Shën Vasilit dhe Muzeu Historik Shtetëror. Vlkolínec, Sllovaki Një vendbanim i paprekur prej 45 ndërtesash në Ružomberok të Sllovakisë qëndrore, me arkitekturë dhe stil të shekullit XIII. Qyteti pasqyron tiparet tradicionale të një fshati qendror evropian, të kompletuar me kabina, stalla ,plevica dhe këmbana druri. Mont-Saint-Michel, Francë Një manastir në stilin gotik e ndërtuar midis shekullit XI dhe XVI, e vendosur mbi një ishull të ekspozuar ndaj baticave dramatike të Normandisë veriperëndimore. Budapest, Hungari Qëndra e qytetit ilustron periudha të spikatura të historisë hungareze përmes arkitekturës mahnitëse, duke përfshirë kryevepra si Parlamenti , Opera House, Akademia Hungareze e Shkencave dhe Markata. Kisha e Urnes Stave, Norvegji Shembulli i jashtëzakonshëm i arkitekturës tradicionale e drurit Skandinav, me vendndodhje në Sogn og Fjordane të Norvegjisë perëndimore. Giant's Causeëay, Irlanda e Veriut Bregdet i zbukuruar me rreth 40 000 kolona poligonale prej bazalti, rezultat i aktivitetit antik vullkanik. Vatikani, Selia e Shenjtë Vendi më i shenjtë në krishterim, i drejtuar nga Papa. Vatikani strehon shumë kryevepra artistike dhe arkitektonike si Bazilikën e Shën Pjetrit, Kupolën Sistine dhe Muze. La Grand-Place Bruksel, Belgjikë Sheshi qëndror i Brukselit, me ndërtesa homogjene, arkitekturore që datojnë nga fundi i shekullit të XVII Qyteti i Vjetër i Mostarit, Bosnjë dhe Hercegovinë Një qytet historik në jug të Bosnjës dhe Hercegovinës i vendosur në lumin Neretva. Qyteti është i njohur për Urën e Vjetër, të ndërtuar në shekullin XVI konsiderohet si një nga arritjet më të mëdha arkitekturore në Ballkan e ndërtuar nga Osmanët.
Më 21 qershor 2017, forcat irakiane ishin pranë Xhamisë së Madhe të al-Nuri në Mosul. Një nga monumentet më të famshme dhe ikonike të qytetit Iraki, xhamia kishte qëndruar në këtë pjesë të Mosulit - Qytetit të Vjetër - që kur Nur al-Din Mahmoud Zangi, një sundimtar Turk i Mosulit dhe Alepos, mbikëqyri ndërtimin e tij midis 1172 dhe 1173. ishte jo vetëm një vend adhurimi, por një përfaqësim i larmisë së pasur të qytetit: i feve të ndryshme, artit, arsimit dhe kulturës. Xhamia qëndronte e vendosur strategjikisht në zemër të qytetit, e rrethuar nga një rrjet rrugicash të ndërlikuara dhe rrugësh mesjetare që konvergonin drejt portave të qytetit. Në korrik 2014, kjo xhami ishte vendi ku lideri i Shtetit Islamik Abu Bakr al-Bagdadi kërkoi besnikëri në daljen e tij të parë dhe të vetme në publik. Ditë më parë ai kishte deklaruar halifatin e tij, duke lindur "Shtetin Islamik" të tij. Tre vjet më vonë, në orën 21:50, atë ditë të qershorit 2017 - një mbyllje syri në më shumë se 800 vjet histori të saj - xhamia u shkatërrua nga grupi xhihadist, por më shumë shkatërrime në një qytet të shkatërruar. Forcat irakiane po luftonin për të marrë xhaminë në atë që do të ishte një fitore e shënuar dhe thuhet se ishin avancuar në 50 metra nga muret e saj kur eksplozivët u shpërthyen nga brenda. Daesh u detyrua të largohej nga qyteti në korrik 2017 në atë që i dha fund një periudhe lufte të njohur si beteja për Mosul. Pastaj, filloi shërimi i gjatë i Mosulit. Xhamia al-Nuri mbeti në copa deri në dhjetor 2019 kur filloi fushata për rindërtimin e saj, një projekt prej 50.44 milion $ financuar nga Emiratet e Bashkuara Arabe. Projekti është një element i një iniciative më të gjerë të Unesco-s, e njohur si Ringjallja e Shpirtit të Mosulit. Filluar në Shkurt 2018 përmes një partneriteti midis Kryeministrit të Irakut Mustafa al-Kadhimi dhe Sekretarit të Përgjithshëm të KB António Guterres, projekti synon të rivendosë strukturën urbane, sociale dhe kulturore të Qytetit të Vjetër, një ku ndërtesat e vonë Osmane qëndrojnë përkrah pazare dhe khanë të zhurmshëm (banesat tradicionale të tregtarëve). Xhamia e Madhe e al-Nurit ishte në zemrën shpirtërore të Qytetit të Vjetër, një kompleks sallash lutjesh dhe ndërtesash që përhapeshin rreth 11,050 milje katror. Në qendër të xhamisë ishte minarja al Hadba, një kullë e famshme që shikonte nëpër qytet. Përgjatë viteve, minarja zhvilloi një natyrë, megjithëse të pasigurt, të ligët në njërën anë. Kjo çuditje jo vetëm që i dha qytetit të Mosulit pseudonimin jozyrtar të "gungaçit" por imazhi i tij është i stampuar në kartëmonedhën 10,000 Dinar Irakian së bashku me një portret të Ḥasan Ibn al-Haytham, një matematikan i lindur në Basrah dhe figura kryesore e Islamit Mosha e artë. Nga Shekulli 8 deri në 13, kjo epokë revolucionare e letërsisë, shkencës, mjekësisë dhe astronomisë e bëri atë që është Iraku i sotëm qendra intelektuale e botës. Një nga njerëzit që kryeson projektin Ringjallja e Shpirtit të Mosulit është Paolo Fontani, i cili mori rolin e Drejtorit dhe Përfaqësuesit të Unesco Irak në vitin 2019. "Kur më kërkuan të merrja këtë pozicion, mbaj mend duke menduar se si do të isha mirënjohës nëse një ditë dikush erdhi për të më ndihmuar të rindërtoj vendlindjen time ”, tha ai. “Të gjitha monumentet, vendet që kanë shënuar ekzistencën time dhe kanë ndërtuar atë që jam. Identiteti im ... ” Por sfidat e restaurimit të Xhamisë së Madhe të al-Nurit - dhe bashkë me të edhe një pjesë të identitetit të Mosulit - janë shumë më të mëdha se një restaurim tipik. Fontani dhe ekipi i tij duhet të luftojnë me një ndërtesë që është gati 850 vjeçare, dhe gjithashtu një që rrëzohet në një zonë lufte. Që të fillonte puna, ishte jetësore të vlerësohej dëmi që ishte shkaktuar. Normalisht, topografët do të inspektonin ndërtesën dhe do të vërenin se çfarë duhej rregulluar, por kishte një problem: vendi ishte tepër i rrezikshëm për të hyrë çdo njeri. Pra, në vend të njerëzve erdhën dronët. Këto dronë, shpjegoi Maria Rita Acetoso, zyrtare e lartë e projektit në projektin e xhamisë al-Nuri, vëzhguan të dy sipërfaqet horizontale si çatitë e ndërtesave të vetme dhe ato vertikale si një minare. Siç bënë, një numër fotografish me referencë gjeo u morën dhe u bashkuan për të krijuar një model 3D. Kjo i lejoi ata të fluturonin në mënyrë efektive nëpër rrënojat për të hartuar çdo tavan të rënë dhe për të fotografuar me lehtësi minaren e gjatë 45 metra në definicion të lartë. Pas kësaj erdhi stabilizimi i zonës, që do të thoshte afrimi i rrënojave si një vend i bllokuar nga plaçkat. I fshehur mes rrënojave, një arsenal i madh minash dhe pajisjesh të pashpërthyera ndotën zonën. "Kishte rreth 300 ose 400 raste të TNT nën to," tha Acetoso. "Madje, ishin të fshehura në mure IED." Sigurimi i vendit u mbikëqyr nga autoritetet irakiane, të cilët çarmatosën secilën pajisje shpërthyese individualisht. Për Acetoso, kjo përbënte sfidën më të madhe. "Rindërtimi i monumenteve historike është gjithmonë sfidues, por çminimi erdhi me një kërcënim të panjohur," tha ajo. Në bashkëpunim me Ministrinë e Kulturës të Irakut dhe Bordin Shtetëror të Antikiteteve, një ekip prej tetë arkeologësh ishin në gjendje të shpëtonin vepra arti dhe artefakte nga rrënojat që i kishin mbijetuar për mrekulli shpërthimit. Në total, 44,000 tulla dhe 1,100 fragmente mermeri u gjetën nga xhamia dhe minarja e saj, të gjitha u kataloguan dhe përfundimisht do të zbukurojnë vendin e adhurimit edhe një herë. Një kohë e konsiderueshme u shpenzua për të vendosur nëse minarja do të ngrihej përsëri në formën e saj origjinale - domethënë, si dukej 850 vjet më parë, ose me një anim, siç ishte kur u shkatërrua. Minarja do të mbajë ligët, por detyra e rindërtimit të këtij bazamenti është shumë më e vështirë sesa të vendosësh për estetikën e saj. Shqetësimi më i madh është rreth faktit se minarja është elementi më i brishtë i tërë ndërtimit. Kur xhamia u shkatërrua, shpërthimi shkaktoi një kolaps të pjesshëm të bazës së sipërme të anës lindore të minares, duke bërë që struktura të rrotullohej ndjeshëm kur ajo binte. Pika fillestare për të shpëtuar këtë pikë referimi është duke vlerësuar forcën aktuale dhe stabilitetin e asaj që ka mbetur, duke përcaktuar se çfarë mund të ruhet dhe çfarë ka humbur. Kjo fillon me marrjen e mostrave nga muratura ekzistuese përmes hetimit endoskopik, ku në murature shpohen vrima të vogla, të cilat më pas kontrollohen me një aparat fotografik. Kjo teknikë ndihmon për të informuar mbi gjithçka, nga përbërja kimike-fizike e materialeve origjinale të përdorura dhe fortësia e vetë tullave, deri te proceset e sakta konstruktive të përdorura në Shekullin 12 ose në përpjekjet e kaluara të rinovimit. Kjo, thotë Acetoso, do t'i lejojë ata të rindërtojnë xhaminë afër formës së saj origjinale. Procesi ka qenë i gjatë dhe i mundimshëm. Pandemia Covid ka vonuar punën për pjesën më të madhe të vitit 2020 dhe ndërtimi nuk do të përfundojë plotësisht deri në vitin 2023. Rindërtimi i Mosulit nuk fillon dhe mbaron me Unesco, megjithatë. Më shumë se 5,000 ndërtesa u dëmtuan vetëm në Qytetin e Vjetër, ndërsa në të gjithë Mosulin, sipas vlerësimeve origjinale të qeverisë nga 2018, të paktën 2 miliard dollarë ndihmë janë të nevojshme që qyteti të rimëkëmbet. Vetë Mosul ende vuan nga mungesa e energjisë elektrike, internetit ose pajisjeve. "Shumë familje u kthyen në Mosul dhe panë shtëpitë e tyre, kishat, xhamitë, bibliotekat dhe muzetë të shkatërruara," tha Atë Najeeb Michaeel, Kryepeshkop i Kaldeasve të Krishterë të Mosulit, i cili është në procesin e rindërtimit të kishës së tij të Shën Palit në anën lindore të Mosulit, e cila mbetet shumë e dëmtuar nga lufta. "Kjo është arsyeja pse ne po punojmë dorë për dore, sup më supe për të pastruar dhe rindërtuar Mosulin. Jo vetëm në gur, por edhe në shpirt ”. Rruga do të jetë e gjatë dhe e vështirë, por rikuperimi i Mosulit nuk arrihet vetëm përmes tullave dhe llaçit. Achievedshtë arritur në kthimin e kulturës në Mosul - të muzikës, artit, arsimit dhe letërsisë - e cila është ajo që ndërtoi qytetin në fillim dhe si do të vizatohet e ardhmja e tij. “Ata zbuluan artin e të shkruarit dhe të lexuarit këtu. Kjo është jeta jonë. Origjina e njerëzimit, ”tha At Najeeb. "Kjo është kultura jonë." U lind në Shkodër më 20 nëntor 1866, i biri i Jakut të Zef Kryeziut nga Mirdita dhe Luçijes së Shtjefën Thaçit, banonin në një jerevi në rrugëzën "Krroqej". I mbetur jetim nga i ati herët, me përkrahjen e jezuitit Atë Jungg u regjistrua me të vëllanë, Lazrin, në kolegjin saverian të porsahapur; ku studioi nga 5 prill 1877 deri më 1880. Në edukimin e tij patën ndikim Ndue Bytyçi dhe Leonardo de Martino. Shoqëria e Jezuit e dërgoi djaloshin Mjeda jashtë për studime e specializime. Më 27 mars 1880 ai kish hyrë në Shoqatën e Jezuitëve të Provincës së Venecias. Në fillim ndenji tre muaj në pranverë 1880 në fshatin Cossé-le-Vivien, sot në qarkun Mayenne të Francës, kurse më pas ndoqi një kolegj në manastirin Kartuzian "Porta Coeli" në veri të Valencias në Spanjë, ku studioi për letërsi. Më 1883 gjendej në Porto Re duke studjuar retorikë, latinisht dhe italisht në një institut jezuit. Nga 1884 deri në fillim të vitit 1887 u stërvit në kolegjin "Marco Gerolamo Vida" në Kremona që drejtohejnga Universiteti Gregorian i Romës, kurse më 1887 u transferua në një kolegj Gregorian tjetër në Kieri (Chieri), në juglindje të Torinos, ku ndenji deri në fund të atij viti. Nga 1887 deri më 1891 Mjeda dha muzikë në kolegjin "Marco Girolamo Vida" në Kremona. Nga viti 1891 Mjeda studioi për disa vjet në fakultetin teologjik të kolegjit Gregorian të Krakovit, ku dhe u njoh me veprat albanologjike të Meyer e Pedersen. Më 1893 gjendej në Goricia, kurse pas një viti përsëri në Kraljevica, ku dha mësim filozofi e teologji e ku shërbeu si bibliotekar në kolegjin Gregorian. U emërua profesor i logjikës e më pas i metafizikës. Më 1898 për arsye fërkimesh mes Vatikanit dhe Perandorisë Austro-Hungareze, Mjeda u përjashtua nga Shoqëria e Jezuit. Më 1899 e abatit Doçi, u emërua famullitar në Vig dhe u anëtarësua në shoqërinë "Bashkimi". Por më pas u largua dhe me të vëllain, themeluan shoqërinë "Agimi" i përkrahur edhe nga Xanoni e Logoreci. Shkurtin e 1902 i dërgon një letër apokrife konsullatave të huaja për kërkesat që kishin kryengritësit mirditorë në atë kohë. Nga 17 marsi i 1905 deri më 15 mars 1906 shërbeu si famullitar në Dajç, dhe më pas në Kukël. Më 1908 si përfaqësues i shoqërisë "Agimi" mori pjesë në takimet që u bënë me rastin e Kongresit të Manastirit. Më 1913-1916, pas mbarimit të rrethimit të Shkodrës, vijoi të shërbente si famullitar i Kuklit, ku në mars të 1914 hartoi një projekt për krijimin e një ferme bujqësore moderne të cilin ia dorëzoi konsullit të përgjithshëm të Perandorisë Austro-Hungareze në Shkodër, Hallas. Organizoi qëndresën kur serbët ripushtuan zonën dhe në ikje e sipër e arrestuan në janar të 1916. Gjatë pushtim-administrimit austro-hungarez, u thirr në Shkodër si anëtar i Komisís Letrare dhe më 11 dhjetor 1916 u emërtua mis veprues i Komisisë me rrogë. Në maj të 1917 ndërmori një ekspeditë shkencore trijavore në qytetin dhe krahinën e Elbasanit për të gjurmuar veçoritë e të folmes së elbasanishtes, që Komisia kishte vendosur të ishte baza e shqipes së njësuar. Më 1921 u zgjodh deputet i prefekturës së Shkodrës, u rizgjodh në dhjetorin e 1923; në famullinë e tij në Kukël kishte lënë zëvendës Dom Ndre Zadejën. Gjatë veprimtarisë parlamentare, Mjeda në qershor 1921 u caktua në Komisionin parlamentar të Drejtësisë. Në korrik mbajti një fjalim të fuqishëm për çështjen e masakrave serbe në Kosovë. Hartoi edhe pjesë nga rregullorja e brendshme e parlamentit të kohës, përkatësisht ligjin për formimin e komisionit për shqyrtimin e zgjedhjeve të deputetëve, si dhe funksionimin e tij. Pas vrasjes së Avni Rustemit, Mjeda bashkë me kolegët e vet përfaqësues të Shkodrës, u kthye në Shkodër dhe në maj të 1924 nxit fshatarët e Kuklit që të përkrahnin revoltimin e njësive të ushtrisë që çuan drejt Lëvizjes së qershorit dhe qe pjesë e shtabit të kryengritjes. Pas Lëvizjes jetëshkurtër të qershorit dhe rikthimit të Zogut, tek po bëhej gati të shkonte me autobus në Tiranë që të merrte pjesë në punimet e Asamblesë, u arrestua dhe u burgos në Prefekturën e qytetit të Shkodrës nga 14 janari deri më 2 mars 1925. U tërhoq nga jeta politike dhe u kthye në Kukël. Nga viti 1930 qe mësues i gjuhës dhe letërsisë shqiptare në kolegjin jezuit në Shkodër. Ndërroi jetë më 1 gusht 1937 nga një atak në zemër. Gjatë viteve studentore nisi të shkruante poezi, ndër to edhe vjershën melankolike mjaft të lexuar Vaji i bylbylit, botuar më 1886 në broshurën Scahiri Elierz (Poeti i nderuar), ku shpreh mallin për vendin e tij. Po e kësaj periudhe është vjersha Vorri i Skanderbegut. Tema e shqiptarit në mërgim, që e merr malli për atdheun nën zgjedhën turke, ishte më se e zakontë në letërsinë e Rilindjes, sidomos në dhjetëvjeçarin pas dështimit të Lidhjes së Prizrenit. Edhe shumë vjersha të tjera nga penda e tij u kushtohen temave të tilla kombëtare. Por në poezinë e Mjedës ndihet ndikimi jo vetëm i kulturës rilindëse të kohës, por edhe i mësuesit të tij Leonardo De Martino. Po aq ndihet në vargun e Mjedës edhe ndikimi i poetëve bashkëkohës të Italisë: Karduçi, Paskoli, D'Anuncio si dhe autorë letërsisë latine. Vjersha e Mjedës Gjûha shqype, e shkruar në dhjetor 1892, iu përkushtua gjuhëtarit austriak Majer. Veprat e Majerit dhe Pedersenit zgjuan te Mjeda interesimin për historinë dhe zhvillimin e gjuhës shqipe, që do të vazhdonte edhe në vitet e mëvonëshme dhe do të kthehej në një ndihmesë për vetë problemin e alfabetit, nëpërmjet punës së tij me tekstet shkollore dhe tekstet e vjetra shqipe. Në krye të shoqërisë "Agimi" botoi një varg librash për shkollat mbi bazën e këtij alfabeti me kriterin shkencor për çdo tingull një shkronjë, duke përdorur shenjat diakritike me kroatishten si model. Me këtë alfabet Mjeda dhe Xanoni botuan një numër këndimesh për shkollat shqipe, ndër to Këndimet për shkollat e para të Shqypnisë, i cili përmbante një numër tekstesh në prozë të shkruara nga Mjeda. Në fillim të shtatorit 1902, Mjeda u ftua në Hamburg për të marrë pjesë në Kongresin e 13-të Ndërkombëtar të Orientalistëve, ku lexoi një kumtesë me titull De pronunciatione palatalium in diversis albanicae linguae dialectis (Mbi shqiptimin e qiellzoreve në dialektet e ndryshme të gjuhës shqipe). Fazës së dytë të krijimtarisë së Ndre Mjeda e cila nisi pas Luftës I Botërore, i përkasin poemat në tingëllima "Scodra" dhe "Lissus", ku, përmes historisë së lashtë të dy qyteteve evokohet e kaluara e hershme. Ndre Mjeda dha ndihmesën e tij edhe në fushën e gjuhësisë. Puna e tij u zhvillua në, gramatikë, leksikologji, filologji. Krijoi alfabetin që u zbatua prej shoqërisë Agimi Dha ndihmesë të shënuar në lëvrimin e gjuhës letrare. Në historinë e gramatologjisë shqiptare janë për t'u përmendur Vërejtje mbi artikuj e premna pronës të gjuhës shqipe (1934). Ndre Mjeda është ndër të parët gjuhëtarë shqiptarë që u morën me studimin dhe transkriptimin e veprave të letërsisë sonë të vjetër. Transkriptoi pjesërisht veprën e P. Bogdanit (1930) dhe të P. Budit (1932), shkroi për dialektin shqiptar të Istries (1932) dhe për Perikopenë e ungjillit të shek. XIV-XV (1933).
Ndër bashkëkohësit e Rilindjes, Mjeda kishte letërkëmbim me Nikolla Naçon, të cilit i shprehte dëshirën që ta ndihte të lidhej me rilindas të tjerë. Mjeda u interesua që herët për veprën e albanologëve që bënë studime e botime mbi gjuhën, kulturën dhe historinë shqiptare. Kësodore pati një letërkëmbim të rëndësishëm me Meyer, Pedersen, Thomsen, Thurneysen, Krymbacher, Kretschmer, Bloomfield, Brugmann, Tagliavini, Patsch, Jagiq, Nachtigal, Skok, Jokl, Reinisch, Karabacek, Mueller, Schroeder, Jarnik, Lambertz, Meillet, Viezzoli, Valentini, Cordignano, Teza, Nopça, Thalloczy dhe Weigand. |